بازخوانی شیوه‌های طبقه‌بندی طرح و نقش پارچه‌های تاریخی ایران

در عمده مطالعات پارچه­های دست‌بافت ایرانی از منظر طرح و نقش، ترکیب ظاهری پارچه­های ادوار مختلف به‌صورت مضمونی و با گروه­بندی انسانی، جانوری، گیاهی، هندسی و انواع دیگر نظیر آن، بررسی شده است. بازخورد نهایی این روش، معمولا به جهت عدم قطعیت، در دایره توصیف محدود می­ماند؛ چرا که با فقدان ثبات لازم برای یک طبقه­بندی محرز، هر پژوهشگری برای حصول نتیجه مورد نظر، به حد بضاعت و متناسب با اهداف تحقیقی خود، آن را دگرگون می­کند. برای ترمیم این نقص، نگارندگان به این پرسش می­پردازند: چگونه می­توان با نظر به اصول هنرهای سنتی درباره شیوه­های گسترش نقش­ در زمینه طرح، نسبت به طبقه­بندی انواع پارچه­های تاریخی ایران اقدام نمود؟ این مقاله، به‌شیوه توصیفی تحلیلی، نشان می­دهد تقسیم موضوعی به جهت ناکارآمدبودن، به‌نوعی پراکندگی به­ظاهر باقاعده انجامیده است. درصورتی­که با تاسی به طبقه­بندی رایج در هنرهای سنتی، بر اساس شیوه گسترش نقش در زمینه طرح -که نتایج آن پیش­تر در هنر هم­عرض نساجی سنتی، یعنی قالی­بافی نیز به آزمون درآمده- می­توان رده­بندی دقیق­تر با چهارچوب ساختاری مشخص، ایجاد کرد؛ که پارچه­ های دست‌بافت ادوار مختلف ایران، تا به امروز، در آن قابل تعریف باشد. در این رویکرد، با برقراری تمایز میان اصطلاحات طرح و نقش، هر نقش، می­تواند در بستر هر طرح قرار گیرد و درعین حال­، تطور بنیادی در هویت آن، ایجاد نکند.